Gezondmakend onderwijs op een vrije school!
Dit is het ideaal van een groep mensen die twee keer per jaar een symposium met als titel “Gezondmakend Onderwijs” organiseert, die gesprekken entameert met ouders, leraren en schoolleiders met opleiders en beleidsmakers om het onderwijs weer zijn plaats te kunnen geven in een vrij geestesleven.
In de voordrachtenreeks GA 303 “Die gesunde Entwickelung des Menschenwesens. Eine Einführung in die Anthroposophische Pädagogik und Didaktik“ gaat Rudolf Steiner diep in op het verband tussen de kwaliteit van het onderwijs in de eerste 21 jaar en de doorwerking daarvan in het latere volwassen leven. Deze voordrachtenreeks werd in 2014 in het Nederlands vertaald. De Nederlandse uitgave werd gepresenteerd tijdens het eerste symposium “Gezondmakend Onderwijs” op 12 april 2014 in Amsterdam.
Vanaf oktober 2013 komt er een groeiende groep betrokken mensen (artsen, pedagogen, psychologen, ouders en studenten) regelmatig bijeen om, in het perspectief van de inhoud van deze voordrachten, met elkaar te bespreken wat de ervaringen en gezichtspunten zijn m.b.t. tot “de samenhang tussen de gezonde ontwikkeling van een kind en het onderwijs” . Deze bijeenkomsten zijn tevens de voorbereidingen op weg naar het volgende symposium. De bedoeling is dat na elk symposium meer groepen met elkaar aan het werk gaan en regelmatig aan elkaar verslag uitbrengen.
Deze voordrachten blijken in de praktijk niet alleen voor pedagogen maar ook voor therapeuten/artsen/psychologen/priesters inzichten te bieden die grondslag zijn voor behandeling, begrip en begeleiding van niet alleen kinderen, maar vooral ook jeugdigen en volwassenen. Daarmee is de doelgroep, ruim 90 jaar later, enorm verbreed en de inhoud hoogst actueel geworden waar het gaat om de gezondmakende kwaliteit van het Vrije Schoolonderwijs.
Wat is een vrije school?
“Een vrije school is een school die voor de leerkrachten en de ouders al datgene mogelijk maakt, wat zij vanuit hun kennis van de mens , vanuit hun kennis van de wereld, vanuit hun liefde voor de kinderen als wezenlijk beschouwen en wat in de opvoeding en in het onderwijs moet worden ingebracht. Een onvrije school is een school waarin de leraar moet vragen: “Wat is er voorgeschreven voor de eerste klas, wat is er voorgeschreven voor de tweede klas, hoe moet het lesuur volgens de wet worden ingericht?” (Rudolf Steiner, 9 mei 1922 uit GA 298 Rudolf Steiner in der Waldorfschule. Blz. 126)
Wat is er mis in het onderwijs?
"We proberen elk kind door dezelfde mal te persen. We leggen iedereen langs dezelfde meetlat. Succes wordt afgemeten aan een beperkte hoeveelheid vaardigheden: rekenen, lezen, schrijven. Die zijn zeker niet onbelangrijk, maar ze vormen maar een klein onderdeel van wat je nodig hebt in de maatschappij. Daarbij is er te weinig ruimte voor wie anders denkt”.
Marijke de Vries : “Scholen, kom uit die kramp” in TROUW d.d. 31 augustus 2014
Door internationale vergelijkingen wordt onderwijsbeleid gemaakt
Er wordt veel (internationaal) onderzoek gedaan naar de resultaten van het onderwijs. Er is een aantal Internationale ranglijsten voor het onderwijs dat behoorlijk wat invloed heeft op het onderwijsbeleid in de deelnemende landen. Die lijsten heten PISA, PIRLS of TIMSS. Ten opzichte van andere landen daalt Nederland de ene keer of stijgt na een nieuwe inventarisatie, de andere keer. Nederland zit of zat in de toptien en ineens zijn we er weer uit. Er ontstaat een voortdurende bezorgdheid, niet alleen in de politiek, dat het niveau van het Nederlandse basis- en voortgezet onderwijs daalt. Die bezorgdheid blijkt samen te hangen met de veronderstelling dat de kwaliteit van het onderwijs medebepalend zou zijn voor de economische prestaties en de positie van Nederland t.o.v. de rest van Europa c.q. de wereld.
Vanuit het Ministerie van Onderwijs komt de doelstelling om een plaats te veroveren in de top vijf. De internationale ranking komt zo aan de basis te liggen van het onderwijsbeleid van de minister van Onderwijs. En dan is er nog de overtuiging dat de overheid het recht heeft om, nu er zo veel geld in het onderwijs geïnvesteerd wordt, eisen te stellen aan het onderwijs en de resultaten van het onderwijs te meten. Aanbevelingen worden gedaan om middelen effectiever in te zetten, om het onderwijs en de kwaliteit van docenten te verbeteren en om het aantal lesuren uit te breiden. Er is geen sprake van een vrij geestesleven.
De resultaten van alle maatregelen en vernieuwingen in het onderwijs worden voortdurend gevolgd en getoetst. Ze worden verzameld, geanalyseerd, vergeleken met de ons omringende landen, openbaar gemaakt en worden zo tot uitgangspunt voor verder onderzoek en voor nieuwe maatregelen tot verbetering van de resultaten.
Daarmee is langzaam maar zeker een vooral resultaatgericht en opbrengstgericht onderwijs ontstaan met een toenemende druk op scholen, leraren en leerlingen om aantoonbaar beter te presteren, neigend naar een ‘afrekencultuur’.
Niet het onderwijsbeleid bepaalt de toekomst maar de kinderen
Het is inmiddels een behoorlijk hardnekkige overtuiging dat het onderwijs de leerlingen met kennis en vaardigheden moet voorbereiden op wat ze later als volwassenen nodig hebben. Een dergelijke gedachte is zo aftands dat veel onderwijsplannen goed bedoelde variaties worden op datzelfde oude thema.
Als het onderwijs meer wil zijn ...
Als het onderwijs meer wil zijn dan het overdragen van kennis, meer wil zijn dan het aanleren van vaardigheden, dan moet het doortrokken zijn van pedagogie. Bij opvoeding heeft men een doel voor ogen, en wel het mensbeeld waartoe men de wordende mens wil opvoeden. Pedagogisch handelen vereist dus een bezinning op wat men als wezenlijk voor de mens ziet, op wat de mens in wezen is, en hoe de ontwikkelings- en groeiprocessen verlopen waardoor hij tot zijn bestemming kan komen. Het vrijeschoolonderwijs is ontwikkelingsgericht. En al vanaf het eerste begin in 1919 staat de gezondheid van de kinderen en de leerkrachten centraal in deze ontwikkelings-georiënteerde pedagogiek.
Artsen en leraren samen
Inmiddels werken in veel landen antroposofische artsen en leraren samen om aan te kunnen tonen dat in een hightechwereld, een pedagogiek meer dan ooit nodig is, die de opgroeiende kinderen met alle gezondheid uitrusten die nodig is om tot hun persoonlijke zelfstandigheid te kunnen komen. Zij doen dat in het kader van de zogeheten Kolisko-conferenties.
De symposia Gezondmakend Onderwijs
De doelstelling van dit initiatief, waarvan het halfjaarlijks symposium een onderdeel is, is dat de Vrijeschoolpedagogiek weer die betekenis en werking krijgt waardoor zij een adequaat antwoord kan zijn op vele huidige sociale, pedagogische en medische vraagstukken. Daarbij ligt de nadruk op het aantonen van het verband tussen de hoedanigheid van het onderwijs en de opvoeding in de eerste 21 jaar en de doorwerking daarvan in het latere volwassen leven , vooral waar het gaat om de moraliteit en de gezondheid van de mens en het bewustzijn van zijn eigen vrijheid.
De sociale opgaven zijn pedagogische opgaven en de pedagogische opgaven zijn medische opgaven (Rudolf Steiner in 1910)
Wat heeft de maatschappij nodig om niet een herhaling te worden van zichzelf? In ieder geval géén mensen die ‘klaar gestoomd’ zijn om zich in te voegen in de bestaande orde. Nee, er zijn mensen nodig die met eigen idealen en visie de werkvloer van de samenleving betreden, die de mouwen opstropen en aan de slag gaan om hun maatschappij vorm te geven.
Dat zijn mensen die onderwijs gekregen hebben dat die idealen gewekt heeft waarop de eigen visie gebouwd kon worden. Dat is onderwijs dat niet op doelstellingen en resultaten gericht is die ver in de toekomst liggen maar op de ontwikkeling die zich onder je eigen (onderwijs)-ogen voltrekt.
Dan wordt de vraag niet wat deze kinderen moeten kennen en kunnen maar dan wordt de vraag wat er voor talenten in deze kinderen sluimeren en hoe die tot ontwikkeling kunnen worden gebracht. Het onderwijs wordt daarmee weer ontwikkelings-gericht en de kennis van de zich ontwikkelende mens wordt het uitgangspunt voor dat onderwijs.
Daarvoor is het nodig dat de leraren weer pedagogen worden die kennis hebben van de ontwikkeling van de mens en hoe zij met het onderwijs die ontwikkeling kunnen stimuleren en vormgeven, zodat de samenleving voortdurend verfrist wordt met de krachten van elke nieuwe generatie. Deze doelstelling is al bijna 100 jaar het kenmerkende van het vrije schoolonderwijs.
De voorbereiders van de symposia “Gezondmakend Onderwijs”
Joris Boermans, Liselotte Linthorst, Jacques Meulman, Jill Meulman, Bart Muijres, Hugo Pronk, Ybel Pronk, Ruben Schrier, Monique Vis, Kees van der Zwet.
Oktober 2017