Het fundament van het Vrije Schoolonderwijs
Wil onderwijs meer zijn dan kennisoverdracht en meer dan vaardigheidstraining, wil onderwijs kinderen en jonge mensen werkelijk voorbereiden op het volwassen leven, dan kan dat alleen als het doortrokken is van pedagogie. Dat wil zeggen dat het onderwijs zo is ingericht, dat het opvoedend werkt. Bij opvoeding heeft men een doel voor ogen, en wel het mensbeeld waartoe men de wordende mens wil opvoeden.
Pedagogisch handelen vereist dus een bezinning op wat men als wezenlijk voor de mens ziet, op wat de mens in wezen is, en hoe de ontwikkelings- en groeiprocessen verlopen waardoor hij tot zijn bestemming kan komen. Menskunde vormt daarmee de basis voor pedagogie en onderwijs’.
Aan het begin van elke schooldag spreken honderden leerlingen samen met hun leraren de ochtendspreuk waarin de kern van deze menskunde als volgt verwoord wordt:
... waarin de mens bezield de geest een woning geeft ...
Het onderwijs op de Vrije Scholen is gebaseerd op dit mensbeeld, op deze menskunde die door Rudolf Steiner op grond van zijn geesteswetenschappelijk onderzoek is ontwikkeld en in vele publicaties en voordrachten is beschreven. Kernpunt van die onderzoeksresultaten is het inzicht, dat ieder mens een uniek wezen is dat, in samenspel met andere wezens, een lange ontwikkelingsgang doormaakt die door vele incarnaties op aarde heen gaat.
Bij elke nieuwe belichaming treedt de menselijke individualiteit dus opnieuw in de aardewereld, waarbij de vruchten van al het voorafgaande doorwerken in levenscondities en doelstellingen voor het nieuwe leven. De verbinding van de geestelijke individualiteit met het stoffelijke lichaam vindt plaats in en door middel van de menselijke ziel.
De ziel vormt zo een middengebied, waarin de impulsen uit de geestelijke wereld en die uit de fysiek-lichamelijke wereld elkaar ontmoeten en in wisselwerking treden. De manier waarop dit plaatsvindt is niet alleen afhankelijk van de gegeven geestelijke condities en van de gegeven lichamelijke condities, maar die wordt ook in belangrijke mate beïnvloed door omgevingsfactoren.
Hier ligt het aangrijpingspunt voor opvoeding en onderwijs: door op adequate wijze in te spelen op de zieleprocessen kan de verbinding tussen geest en lichaam stapsgewijs ondersteund worden en steeds hechter worden en daarmee kan een gezonde basis worden gelegd voor het latere volwassen leven.
Amsterdam, 25 maart 2017
Voor de symposia ‘Gezondmakend Onderwijs’
Jacques Meulman